61 x 45 cm, gesigneerd, particulier bezit.
Het schilderij toont het gezicht op het dorp Welsum gezien vanaf de dijk. Het is geschilderd in 1853 en stamt uit de nalatenschap van dominee Dijckmeester. Die was tussen 1921 en 1926 predikant van de Nederlands Hervormde gemeente van Welsum.
Er bestaat een tweede, vergelijkbaar exemplaar dat alleen op details verschilt (zie het Dorp Wel=sem)
1
Oude pastorie
Links op het schilderij is de oude pastorie afgebeeld (1). Die was gebouwd in 1830 en werd in 1853 bewoond door dominee Van den Broek. Hij is rond 1960 afgebroken.
De oude pastorie rond 1906, vermoedelijk met dominee Van der Meulen en zijn gezin.
Foto: Jan Schokkenkamp
2
't Hemelrijk
Rechts naast de pastorie, achter de bomen, staat de Kleine Heege (2). Het huis met hooiberg en schuur is net zichtbaar. In 1853 woonde daar Jan Hassink, die eerder als pachter uit Wilp was gekomen. De boerderij wordt nu ’t Hemelrijk genoemd. Dat is oorspronkelijk de naam van een stuk land dat bij de Kleine Heege hoorde.
Het dwarshuis van ’t Hemelrijk zoals we dat nu kennen, is er nog niet. Dat stamt uit 1856.
3
Hervormde kerk
Midden op het schilderij staat de hervormde kerk eveneens uit 1830 (3). De bouw van de kerk werd op 26 juli 1828 door de Hervormde Gemeente aanbesteed aan timmerman Evert Vlaskamp. De kerk werd tegen de toren gebouwd die van veel oudere datum is.
De kerk werd aanbesteed in 1828.
De vier bestuursleden van dat moment zijn in de gevelsteen vereeuwigd:
G.J. Schokkenkamp, J. Hassink, E. Voorhorst, H.W. Bredenoort
4 en 5
School met meestershuis
Rechts naast de kerk staat de school (4) met het aangebouwde meestershuis (5).
Bij eerste aanblik ziet het er wonderlijk uit en roept het de vraag op of Visser zijn fantasie de vrije loop heeft gelaten. Bij nadere beschouwing blijkt het echter een natuurgetrouwe weergave te zijn van een zogenaamde zaalschool.
Een zaalschool bestond uit een lang gebouw met daarin drie ‘klassen’ in één ruimte: onder-, midden- en bovenbouw. De kinderen zaten in banken met hun gezicht naar de lange blinde muur waarop schoolborden waren bevestigd. Aan de korte voor- en achterkant van het gebouw zaten twee hoge ramen.
De bouwtekeningen van de Welsumse school en het meestershuis bestaan nog en laten zien dat Visser de situatie goed heeft vastgelegd, inclusief de ingang tot de school die aan de zuidzijde is te zien.
De school werd in 1884 en vervangen door de zogenaamde gangschool die velen zich nog wel zullen herinneren: een school met een aantal lokalen naast elkaar en een centrale gang erachter. De nieuwe school stond tussen de kerk en de dijk. De oude school werd afgebroken en het meestershuis verbreed.
De nieuwe situatie ongeveer 1915. Van links naar rechts: een uiterst hoekje van de nieuwe gangschool, het dak van de oude pastorie, de kerk, het verbrede meestershuis en ’t Hemelrijk met dwarshuis en bijgebouwen.
6
Helemaal rechts op het schilderij is het erf Middeldorp afgebeeld (6). Dat was in 1853 in bezit van dezelfde Jan Hassink en zijn vrouw Hendrika Willems die eigenaren waren van ’t Hemelrijk. De Hassink-familie is er nog lang blijven wonen. Nu wonen verschillende van hun nazaten in Oene.
7
...
Geschiedenis van het schilderij
Er is uitgebreid onderzoek gedaan in het archief van de Nederlands Hervormde Gemeente te Welsum om de herkomst van het schilderij te achterhalen. Er is niet uit naar voren gekomen dat Peter Visser huisschilder van de Nederlands Hervormde gemeente van Welsum was. Of dat hij betrokken was bij de vernieuwingen aan de school en het meestershuis van 1853. En dat hij bij die gelegenheid, misschien wel als dank, de twee dorpsgezichten van Welsum had geschilderd.
Het blijft gissen hoe het schilderij uiteindelijk in bezit kwam bij dominee Dijckmeester.
Hij kreeg het waarschijnlijk niet als afscheidscadeau. De notulen van de kerkenraad schrijven: “Op Zondag 30 mei 1926 des namiddags te half drie ure nam Ds. H.J. Dijckmeester afscheid van de gemeente Welsum (…) Onmiddellijk na den dienst werd door hem het archief van den Kerkeraad overgedragen aan den consulent Ds. Scholte van Olst in tegenwoordigheid van de kerkeraadsleden. Door de Kerkeraad werd daarna de akte van ontslag geteekend en bij monde van den consulent aan den vertrekkenden predikant met een kort woord uitgereikt. Met een woord van hartelijken dank voor de vriendschap die hij steeds van de kerkeraadsleden had mogen ondervinden en met de beste wenschen voor aller welzijn werd dit kort samenzijn gesloten”.
Misschien vond hij het eerder dat jaar op zolder en besloot hij het mee te nemen. In het maandblad Lichtstralen schrijft hij in maart 1926: “Bij het opruimen van papieren en gedenkstukken, onze Gemeente toebehoorende, kwamen mij o.a. in handen: het volledig bestek voor den bouw van kerk en pastorie, opgemaakt in 1828, en de lijst van de bijdragen, waarop toen buitengewoon rijkelijk is ingeteekend. Zoo zijn er meer merkwaardige herinneringen, die zeker veler belangstelling trekken zouden. Als, naar te hopen is, over eenige jaren het eeuwfeest van Welsum’s kerkelijke gemeente zal gevierd worden, zou er alle aanleiding zijn voor een kleine tentoonstelling, ‘oud-Welsum’ betreffende”.
Voor zover is na te gaan heeft een dergelijke tentoonstelling tijdens het eeuwfeest in 1930 overigens niet plaatsgevonden.
Verantwoording
Literatuur
- E. Zijlstra-Bleyerveld, Welsum 700 jaar, 1995 en Historisch Welsum 1-5 en School, 2007-2016
- Marten Brascamp en Ita van Dijk, Peter Visser en de oude school van Welsum, Olster Erfgoed, 2017
- www.kerkwelsum.nl
Tekst
- M.H. Brascamp
gevonden
spoorloos
in literatuur genoemd
naar Visser gemaakt
(vermoedelijk) namaak
