Afmetingen 57x40 cm, gesigneerd, 1854, particulier bezit
1
Panorama
Het gezicht op het dorp Wilp biedt uitzicht op de oude dorpskern vanuit de richting van de Rijksstraatweg. Links op de achtergrond loopt de weg die nu de Kerkstraat heet, met daaraan de school (2). In het midden bij de kerk (9), gaat de Kerkstraat over in de huidige Dorpsstraat. Die heette toen Kerk Allee. In het midden van het beeld loopt nauwelijks zichtbaar van links naar rechts nog een pad voor de huizen langs. Dat liep vanaf de school aan de Kerkstraat naar de kruising van de huidige Dorpsstraat met de Binnenweg. Dat pad bestaat niet meer. Op de voorgrond, tussen de Rijksstraatweg en de oude dorpskern zijn akkers met landbouwgrond. Dat is een situatie die nu ook niet meer bestaat. Het hele middengebied is inmiddels volgebouwd.
Onderstaande militaire kaart uit 1844 laat vrij nauwkeurig zien hoe het er toentertijd uitzag.
Plattegrond in 1844
Peter Visser was een meester in het maken van panorama’s. Hij nam vaak een verafgelegen standpunt in. Door beelden van links en rechts sterk naar binnen te halen, ontstonden brede overzichten. Tegelijkertijd keek hij ook van heel dichtbij hoe gebouwen er precies uitzagen. Door deze manier van werken kloppen de plaatsen van de gebouwen onderling dikwijls niet helemaal, terwijl de afgebeelde gebouwen een nauwkeurig beeld de werkelijkheid geven. Dat is ook met het panorama van Wilp het geval: een precieze weergave van de gebouwen, waarbij sommige bouwwerken wat zijn verschoven, misschien om ze beter zichtbaar te maken.
2 en 3
School en kostershuis
Links op het schilderij staat de school (2). Hij werd gebouwd in 1850 en was geschikt voor 200 leerlingen. Het was vermoedelijk een ‘zaalschool’. Dat was een grote lange ruimte met ramen aan de korte kanten. De kinderen zaten met hun gezicht naar de lange muur waaraan de schoolborden hingen. Achter hun rug was de toegang tot de klas, via een portaal. Visser heeft dat mooi afgebeeld. In de periode 1890-1900 is de school uitgebreid en verbouwd. In die tijd is hij vermoedelijk ook omgebouwd naar een ‘gangschool’. Dat is een schooltype dat velen nog wel kennen: een school met veel ramen aan de lange kant, aparte klaslokalen naast elkaar en daarachter een lange gang die toegang gaf tot elk lokaal. In 1957 werd naast de school een nieuwe gebouwd. De oude school bleef nog tot 1978 in gebruik als gymnastieklokaal en kleuterschool. Toen werd hij afgebroken.
Gezicht op de school in 1952.
Foto: Historische Vereniging Voorst
Links achter de school tekende Visser een gedeelte van het kostershuis (3). Dat was het huis van de koster/schoolmeester. Afgaande op de militaire kaart uit 1844 was het toen ook de plaats van de school van Wilp. Wellicht werd het schoollokaal kort daarna verplaatst naar de kerk. Bij de bespreking van een nieuw te bouwen school in de gemeenteraad van Voorst in 15 februari 1849, is daar sprake van:
‘Nader voorgenomen eene Missieve van de School Commissie in deze Gemeente dd 8 Augustus 1845, waarbij de hoge noodzakelijkheid wordt betoogd, tot vergroting, of het bouwen van een nieuw schoolgebouw te Wilp, (…), overwegende, dat aan geen vergrooting daarvan te denken is, alzoo dit locaal zich bevindt in een gedeelte van het Kerkgebouw, is besloten enz …’.
Vanaf 1820 woonde Bernardus Dieperink in het kostershuis. Hij was koster, schoolmeester en doodgraver. Daarna was het de woning van zijn zoon, Willem Arnoldus Dieperink. Willem Arnoldus was de opvolger van zijn vader en tevens schoolhoofd tussen 1852 en 1889. Nog later woonde hier het koetsiersechtpaar Slijkhuis-Wolters. Het echtpaar was in dienst bij de familie die op het landgoed De Hage woonde. Het kostershuis werd in de vijftiger jaren van de vorige eeuw afgebroken.
Voorgevel van het kostershuis aan de Kerkstraat, komend vanaf de kerk aan de rechterhand.
Foto: particulier bezit Deventer
Rond 1880 heeft Johannes Everhardus Dieperink, oomzegger van de toenmalige schoolmeester van Wilp en directeur van steendrukkerij Dieperink & Co in Amsterdam, een litho van Wilp gemaakt waarop de school en het kostershuis goed te zien zijn.
Gedeelte van een litho van J.E. Dieperink, ongeveer 1880.
Historische Vereniging Voorst
4 en 5
Twee huizen
Rechts naast de school staan twee huizen, aan de westkant van de Kerkstraat.
Eerst komt een boerderijtje (4). Het wasgoed hangt over een hek of misschien een droogstok. Het afgebeelde huis staat niet op de kadastrale kaart van 1832 en ook niet op de militaire kaart van 1844. Het stamt dus uit de periode van kort daarna. Het huis is nog te zien op een ansichtkaart uit 1904.
Wie er aanvankelijk woonde is nog onbekend. Volgens een aantekening bij Historische Vereniging Voorst woonde Ab Fukkink er later.
Gezicht op de Kerkstraat vanaf de Rijksstraatweg.
Helemaal links nog een gedeelte van de school, dan meer naar rechts, naast het pad dat van
voor naar achter loopt, het huis van Ab Fukkink. Foto: Historische Vereniging Voorst
Wat verder naar rechts schilderde Visser een tweede huis (5). In 1832 was het in bezit van Roelof Roelofs en cons. Wie er daarna woonden is op dit moment nog onbekend. Het huis werd na de Tweede Wereldoorlog afgebroken.
Rechts op de foto staat het door Visser afgebeelde huis (5) aan Kerkstraat.
Het is nog onbekend wie er woonde. Foto: Historische Vereniging Voorst
6
Pastorie
Nog iets verder naar rechts en helemaal op de achtergrond staat de pastorie. Dat was voor de Tweede Wereldoorlog een gebouw met een verdieping. Aan het eind van de oorlog werd het huis vernield en is daarna met een extra verdieping weer opgebouwd. De pastorie staat er nu nog.
Pastorie in 1910.
Foto: Historische Vereniging Voorst
7
Kruidenierswinkel van Geerlings
Naast de pastorie, maar meer op de voorgrond staat een groot vierkant of L-vormig huis. Het huis staat op de plek waar later de familie Geerlings een kruidenierswinkel had. Daarvoor woonde er de familie Wassink met een schildersbedrijf. In 1832 was het eigendom van Marten Greeven, dagloner. Nu is het een gemeentelijk monument.
De manier waarop Visser het huis heeft afgebeeld bevat nog een raadsel. Visser heeft het huis getekend met een vierkant aangezicht, terwijl het op de kadastrale kaart van 1832 en ook op dit moment, een rechthoekig grondoppervlak heeft. Een degelijke ‘vergissing’ hebben we Visser niet eerder zien maken. Het gebouw heeft er tussentijds waarschijnlijk anders uitgezien. De website van de gemeente Voorst vermeldt in dat verband: “Het is niet zeker of het pand vóór of na de brand in de dorpskern van Wilp in 1870 is gebouwd. De voorgevel is gepleisterd. Het pand was oorspronkelijk dubbel zo groot en bevatte een deel, een werkplaats, een winkel en dubbele bewoning op de begane grond, met op de zolderverdieping ook woonruimte. Ook is er een café in het pand gevestigd geweest.
In 1948 werd het pand gehalveerd.”
8
Onbekende boerderij
Recht voor de kerk staat een boerderij. Die moet kort voor de datering van het schilderij zijn gebouwd, want hij wordt noch op de kadastrale kaart van 1832, noch op de militaire kaart van 1844 vermeld. Het huis heeft rond het jaar 1900 plaatsgemaakt voor drie rijtjeswoningen van de diakonie. Die zijn op hun beurt rond 1970 weer gesloopt om plaats te maken voor het dorpshuis ‘De Pompe’.
Diaconiewoningen tegenover de kerk op de plaats waar nu dorpshuis ‘De Pompe’ staat.
Helemaal links is een klein stukje te zien van ’t Olesniedershuis (10)
9
Kerk
In het midden van het panorama staat de kerk. Die is rond het jaar 765 gesticht door Lebuïnus. Het zal aanvankelijk een eenvoudig houten gebouw zijn geweest. Het huidige gebouw bestaat uit verschillende delen. De toren en het aangebouwde Romaanse deel stammen uit de 11de eeuw.
10
‘t Olensnijdershuis
Aan de voet van de kerk staat rechts de bakkerij annex herberg van Hendrik Jan Dieperink, nu Kerkstraat 26.
Het huis heette vroeger 't Olensnijdershuis. Kleermaker Martinus Jolink kocht het in 1815. Na zijn dood in 1846, begon zijn zoon Hendrikus Everhardus Jolink er een bakkerij annex herberg. Hendrikus Everhardus Jolink verkocht het pand vervolgens in 1850 aan Hendrik Jan Dieperink, toentertijd bakkersgezel te Zutphen. Die zette het bedrijf voort.
Hendrik Jan Dieperink overleed in 1870. Twee jaar later trouwde zijn tweede vrouw, Magteld Bonhof, met Jan Diks. Samen zetten ze de herberg voort.
Jan Diks kocht vervolgens in 1875 het perceel grond naast Kerkstraat 26 en bouwde er een boerderij annex café De Kroon op, nu Kerkstraat 28.
Kerkstraat 26 werd later verkocht aan bakker Jan Littink en daarna bewoond door de familie Lagerweij.
Kerkstraat 26, bakkerij annex herberg van Hendrik Jan Dieperink
11, 12 en 13
Drie huizen
Rechts naast de kerk staan drie huizen. We zijn dan inmiddels in de Dorpsstraat.
Eerst komt een groot huis met een tuitgevel en bijgebouwen (11). Het stond aan de westkant van de straat. In 1832 was het van Jan Kok, winkelier. Vermoedelijk is het de hofstede De Kreeftenberg die al in 1683 in een verkoopakte werd vermeld. In 1850 werd het bewoond door de familie Van Brummen die er een timmermansbedrijf had. Vermoedelijk werd later op die plaats een eenvoudige boerenwoning gebouwd. Die werd in 1981 afgebroken.
Dan komt De Roskam (12). In 1832 was dat eveneens in bezit van winkelier Jan Kok. Het huis heeft in de loop van de jaren veel bewoners gekend. Peter Visser heeft het huis afgebeeld toen het naast de voordeur nog twee ramen had. Later is het huis verbreed zoals nu nog goed aan de voorgevel is te zien. De Roskam is een gemeentelijk monument.
Ten slotte komt het huis van schoenmaker Berend Otterlo (13). Het stond een eind van de Dorpsstraat af, aan het pad voor in beeld, tussen de Dorpsstraat en de school.
Huidige eigenaar
Hoe komt 'Wilp' bij de huidige eigenaar?
Het ‘GeZigt op het dorp Wilp’ van Peter Visser hangt in Twello aan de muur bij een nazaat van Hendrik Roelofs, mogelijk mede-eigenaar van het huis 5 volgens de kadastrale gegevens van 1832.
Het schilderij is compleet met vochtvlekken. Misschien zijn die erin gekomen in al die jaren dat het schilderij in een kast op zolder stond. Aan de muur heeft het in elk geval in geen zeventig jaar gehangen. Nooit heeft de huidige eigenaar het vroeger gezien. Toen zijn ouders in 1942 trouwden, trok zijn vader in Twello bij zijn moeder in. Moeder woonde bij een oude tante en oom die het huis na hun pensioen in 1927 hadden gekocht. Tante kwam uit Welsum, oom uit Wilp. Ze waren beiden al 39 jaar toen ze met elkaar trouwden in 1907.
Kwam het schilderij zo in bezit in de familie? Via moeders kant? Gaf tante het schilderij van Wilp cadeau aan haar man voor hun 25-jarig huwelijk? Hebben ze het samen gekocht nadat ze de boerderij in Wilp hadden verlaten? In ieder geval had hun nichtje, de moeder van de huidige eigenaar, geen zin om het aan de muur te hangen. Met Wilp had zij niets en haar oom was inmiddels overleden. Bloemen van Coldeweij bevielen haar veel beter.
Maar wat de moeder niet wist, was dat diezelfde Peter Visser het pad van haar voorouders had gekruist. Toen haar betovergrootouders Willem Bruin en Alberdina Hanekamp in 1856 trouwden in Oene, was Peter Jonkers, de aanstaande schoonvader van Peter Visser, hun getuige. Gaf hij het schilderij van Wilp cadeau aan het bruidspaar, gewoon omdat het een mooi, zonnig schilderij was? Het was nog maar kort daarvoor gemaakt. De blauwe lucht, de groene bomen, een rijtje populieren zoals ze die in hun eigen dorp ook hadden staan. En daartussen de rode daken die je tegemoet lachten.
Of kwam het schilderij rechtstreeks via vaders kant? Hendrik Roelofs werd vermoedelijk in het huis nummer 5 geboren en woonde er waarschijnlijk in de eerste jaren van zijn huwelijk rond 1812. Daarna verhuisde hij naar Twello.
Vooralsnog is het een raadsel. Maar duidelijk is dat het schilderij al een paar generaties in de familie is. En sinds de tentoonstelling van al het tot dan toe verzamelde werk van Peter Visser in De Arend in Nijbroek, in september 2015, hangt ‘Wilp’ weer in het zicht.
Verantwoording
Literatuur
- Wilp, het dorp en de Wilpse Klei in het verleden, Oudheidkundige Kring Voorst, 1999
- Verslag van de gemeenteraad van 15 februari 1849
- Facebook-pagina Voorster Herinneringen
- Archief Historische Vereniging Voorst
- voorst.nl
Tekst
- Marten Brascamp en
- Ita van Dijk
gevonden
spoorloos
in literatuur genoemd
naar Visser gemaakt
(vermoedelijk) namaak
